Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jomart To‘qayev Nyu-Yorkka amaliy tashrifi chog‘ida ko‘plab amerikalik ishbilarmonlar bilan uchrashdi va amerikalik hamkasbi Donald Tramp bilan suhbatlashdi. Ular savdo kelishuvlari va neft qazib olish loyihalarini muhokama qilishdi, mazkur mavzuga oid barcha janjallar safar oldidan ehtiyotkorlik bilan «tekislangandi». Tashrif chog‘ida imzolangan ayrim bitimlar «yutuq» sifatida baholandi. Asli ham shunday bo‘ldimi? «Farg‘ona» materiali mana shu haqda.
4 milliard dollarlik lokomotivlar
«Men hozirgina Qozog‘istonning yuksak hurmatli prezidenti Qosim-Jomart Kemeluli To‘qayev bilan ajoyib suhbatni yakunladim. Ular AQSHdan temir yo‘l texnikasi — lokomotiv va temir yo‘l uskunalarini xarid qilish bo‘yicha 4 milliard dollarlik tarixdagi eng yirik bitimni imzoladilar», — deb yozdi AQSH prezidenti Donald Tramp 22 sentyabr kuni Truth Social ijtimoiy tarmoqdagi sahifasida.
AQSH Savdo vaziri Govard Latnik (Howard Lutnick) ham kelishuvga bundan da ko‘proq hayrat bilan yuzlandi. Uning ta’kidlashicha, lokomotivlar Yevropa va Osiyo orqali o‘tadigan transport koridorini rivojlantirish uchun ishlatiladi.
«Gap dunyoda yetakchilik qilayotgan Amerika innovatsiyalari, Texas va Pensilvaniyadagi minglab ish o‘rinlarini qo‘llab-quvvatlash hamda AQSH-Qozog‘iston hamkorligini mustahkamlash haqida ketmoqda», — deb yozadi Savdo vaziri ijtimoiy tarmoqda.
U kelishuvning boshqa tafsilotlarini keltirmagan. Biroq, Oqo‘rdaning aniqlik kiritishicha, shartnoma Amerikaning Wabtec kompaniyasi (shtab-kvartirasi Pensilvaniyada joylashgan) bilan tuzilgan. Bitimning umumiy qiymati 4,2 milliard dollarni tashkil etadi. U Qozog‘istonda yaxshilangan ko‘rsatkichlarga ega 300 ta yuk lokomotivlarini ishlab chiqarish va ularga texnik xizmat ko‘rsatishni qamrab oladi.

Lokomotivlar Ostonada 2009 yildan buyon Wabtec Kazakhstan («Lokomotiv Qұrastiru Zauiti») lokomotiv yig‘ish zavodi ishlab chiqariladi. «Qozog‘iston temir yo‘llari»ning aniqlik kiritishicha, u yerda yangi TE33AT seriyali ishlab chiqarish mahalliylashtirilgan. «Uzoq muddatli shartnomalar Sekseul, Ayag‘oz, Makat, Aqto‘be, Ostona, Shalkar va Olmaota kabi viloyatlardagi xizmat ko‘rsatish markazlarida aholining ish bilan ta’minlanishining barqaror kafolatlarini ta’minlaydi», — deya ishontiradi QTY.
«AQSH Oq uyi kelishuvni yutuq sifatida ko‘rsatmoqda. Aslida bu mubolag‘a», — deb yozadi Logistan. Ekonomika SentrAzii Telegram-kanali. — Qozog‘iston 16 yildan beri Amerika lokomotivlarini (aniqrog‘i, Amerika texnologiyasidan foydalangan holda Amerika kompaniyasiga tegishli zavodda ishlab chiqarilgan lokomotivlar) xarid qiladi. Kelishuv shartlari oshkor etilmagan. Ko‘rinishidan, bu kamida 10 yilni o‘z ichiga olgan uzoq muddatli shartnoma».
Tengiz, Qorachig‘anoq, Qashagan
Qozog‘iston rahbari Amerikaning Chevron i ExxonMobil neft va gaz gigantlari rahbariyati bilan bir necha uchrashuvlar o‘tkazdi.
«Qozog‘iston geosiyosiy vaziyatga qaramay, Amerika energetika kompaniyalari bilan neft va gaz konlarini o‘zlashtirish bo‘yicha hamkorlikni hech qachon shubha ostiga qo‘ymagan. Ostona bu hamkorlik adolatli va o‘zaro manfaatli natijalar berishi uchun hamkorlikni davom ettirish tarafdori», — dedi To‘qayev uchrashuvlar yakunida (TASS keltirgan iqtibos keltirgan).
Chevron rahbari Maykl Uirt bilan suhbat chog‘ida Qozog‘iston rahbari uning kompaniyasi Qozog‘iston iqtisodiyoti rivojiga qo‘shayotgan katta hissasini qayd etdi. Mustaqillik yillarida yirik Tengiz va Qorachig‘anoq konlarini o‘zlashtirish bilan shug‘ullanuvchi Chevron kompaniyasi mamlakatga qariyb 55 milliard dollar sarmoya kiritdi, dedi Tokayev.
Uchrashuvda Tengizning kelajakdagi kengaytirilishi, shuningdek, Qorachig‘anoqda gaz qazib olish va qayta ishlash istiqbollari muhokama qilindi.
Rasmiy so‘zlar ortida Qozog‘iston uchun juda nozik masala yotibdi: G‘arb investorlari bilan ular o‘zlashtirayotgan konlarda mahsulot taqsimoti bo‘yicha tuzilgan amaldagi kelishuvlar qanchalik adolatli?
2025 yil yanvarida To‘qayev milliy manfaatlar uchun asosiy yer qa’ridan foydalanuvchilarni shartnomalar shartlarini muhokama qilishga chaqirdi. Shu fonda ayrim ekspertlar Chevronning Tengiz bo‘yicha shartnomasini uzaytirishga qarshi chiqishdi. To‘qayevning AQSHga safari arafasida Bloomberg agentligi kompaniya rahbari Mayk Uirt bilan suhbatni e’lon qildi va unda u 2033 yili tugaydigan Tengiz shartnomasini shaxsan uzaytirish niyatini bildirdi.
«Bizda sakkiz yil qoldi», — dedi Uirt. —Biz Qozog‘iston hukumati bilan hamkorlikni uzaytirish masalasini muhokama qilish jarayonini boshladik. Bu men masalani boshqa birovga qoldirmay, o‘zim yakunlashni xohlardim».
Chevron Qorachig‘anoq konini o‘zlashtirish loyihasida 18 foiz ulushga ega bo‘lib, Qozog‘iston joriy yili gazni qayta ishlash zavodi qurilishi cho‘zilgani sababli G‘arb investorlari bilan ochiq ziddiyatga kirishgandi. Bu haqda «Farg‘ona» batafsil yozgandi.
Yozda Qozog‘iston hukumati loyihani investorlardan «olib qo‘yishi» va uni «KazMunayGaz»ga topshirishi mumkinligi haqida xabar berilgan edi. Biroq, To‘qayevning Nyu-Yorkka tashrifi arafasida Upstream Online sanoat nashri hukumatdagi manbaga tayanib, rasmiylar xorijiy kompaniyalar bilan yangi loyiha formati bo‘yicha kelishuvga erishgani haqida xabar berdi.
Prezident ExxonMobil rahbari va bosh direktori Darren Vuds bilan Tengiz va Qashag‘andagi keyingi ishlar istiqbollarini muhokama qildi. «Tomonlar loyihalarni kengaytirish va qo‘shma sarmoya kiritish uchun yangi imkoniyatlar haqida fikr almashdilar», — deyiladi Oqo‘rda xabarida.
Chevron va ExxonMobil nafaqat Qozog‘istonda neft va gaz qazib olish bilan shug‘ullanadi. Kompaniyalar, shuningdek, Rossiya orqali jahon bozorlariga xom neft yetkazib beruvchi Kaspiy quvurlari konsorsiumida (KQK) ulushga ega. Respublika shuningdek, Kaspiy dengizi orqali «O‘rta yo‘lak» deb ataladigan koridor orqali, keyin esa Boku-Tbilisi-Jayhon quvuri orqali Rossiyani aylanib o‘tib, sezilarli darajada kichikroq hajmdagi yuklarni jo‘natadi.
To‘qayev avvalroq Qozog‘iston energiya eksporti yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish tarafdori ekanini ta’kidlagan edi (hozirda yana takrorladi). Oqo‘rda xabariga ko‘ra, prezident Maykl Uirt bilan uglevodorodlarni jahon bozorlariga, jumladan, «O‘rta yo‘lak» orqali yetkazib berish yo‘nalishlarini rivojlantirish masalalarini muhokama qilgan.
PepsiCo Olmaota viloyatida zavod qurmoqda
Tokayev Nyu Yorkda PepsiCo jamgarmasi direktorlar kengashi raisi Steven Kixo bilan ham uchrashdi va u bilan Olmaota viloyatida snek ishlab chiqaruvchi zavod qurish masalasini muhokama qildi. Loyihaning umumiy miqdori 368 million dollarni tashkil etadi. Yangi obyekt Qozog‘istonda qo‘shimcha 900 ish o‘rnini yaratadi. Bundan tashkari, Oqo‘rda takidlashicha, chipslar uchun kartofel yetishtirishni to‘lik oshirishni rejalashtirmokda. Stiven Kexoning so‘zlariga ko‘ra, hozirda dasturga Pavlodar, Oqmola, Qaraganda, Olmaota va Jetisu viloyatlaridan 15 gektar yakin fermer xo‘jaligi jalb etilgan.
Olmaota viloyatida PepsiCo zavodi qurilishi haqida 2024 yili elon qilingan edi. O‘shanda u Lay's kartoshka chiplari ishlab chikarilishi xaqida xabar berilgan edi. Kozogistondan tashkari masulotning bozorlari Qirgiziston va O‘zbekistonda bo‘lishi kutilmoqda.
Joriy muzokaralar chog‘ida To‘qayev ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun barcha zarur yordamni ko‘rsatishga va’da berdi. U, shuningdek, Amerika kompaniyalarini «Qozog‘iston qishloq xo‘jaligi salohiyatini ro‘yobga chiqarish»da ishtirok etishga taklif qildi.
«Biz PepsiCo va Marsning zamonaviy, eksportga yo‘naltirilgan zavodlar qurish rejalarini olqishlaymiz. Bu loyihalar Qozog‘istonning eksport salohiyatini oshiradi va mahsulotlarimizni yangi mintaqaviy bozorlarga chiqarish imkonini beradi. Hamkorligimizni yanada mustahkamlash uchun biz qishloq xo‘jaligini barqaror rivojlantirish, suv resurslarini boshqarish va qishloq xo‘jaligini raqamlashtirishga qaratilgan qo‘shma Agroinnovatsiya dasturini yaratishni taklif qilamiz», — deya prezident so‘zlarini keltiradi Oqo‘rda.
SU va Internet
22 sentyabr kuni To‘qayev Nyu-Yorkda Amazonning katta vitse-prezidenti Devid Zapolskini qabul qildi. Kun tartibiga raqamlashtirish, aloqa va sun’iy intellekt kabi mavzular kiritilgan.
Amazon Qozog‘istonni mintaqaviy sun’iy yo‘ldosh aloqa markazi uchun kelajakdagi xabi sifatida ko‘rib chiqmoqda. Amerika kompaniyasi «Kazaktelekom» bilan birgalikda o‘zining Kuiper sun’iy yo‘ldosh internet loyihasini respublikada targ‘ib qiladi. Ushbu loyiha doirasida Amazon o‘zining yer usti infratuzilmasini Olmaota, Oqko‘l va Aktauda joylashtirishni rejalashtirmoqda va taxminan 200 million dollar sarmoya kiritmoqchi.
«Bu Amazonning Markaziy Osiyodagi bunday ko‘lamdagi birinchi sarmoyasidir», — deya xabar berdi Qozog‘iston Raqamli rivojlanish vazirligi va yaqin yillarda respublika aholisi, jumladan, eng chekka qishloq va aholi punktlari zamonaviy sun’iy yo‘ldosh internetidan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishini qo‘shimcha qildi.
Eslatib o‘tamiz, Ilon Maskning Starlink sun’iy yo‘ldoshli internet xizmatidan qozog‘istonliklar avgust oyidayoq foydalana boshladilar.
Qosim-Jomart To‘qayev Nyu-Yorkda Meta (Rossiyada ekstremistik tashkilot deb topilgan) vitse-prezidenti, Sun’iy intellekt tadqiqotlari jamg‘armasi (FAIR) bosh ilmiy xodimi Yann Lekun bilan navbatdagi uchrashuvni o‘tkazdi. Ular yangi loyihalarni, jumladan Meta va Qozog‘iston ishlab chiquvchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun boshlagan qo‘shma akseleratsiya dasturini muhokama qilishdi. To‘qayev, shuningdek, texnologiya giganti bilan hamkorlik faqat kengayishini qayd etdi.
Tramp bilan muzokaralar va Zelenskiy bilan uchrashuv
AQSHga tashrifining boshida To‘qayev, uning matbuot xizmati aytishicha, Donald Tramp bilan «suhbatlashgan». Ko‘rinishidan, bu telefon orqali suhbat bo‘lgan. Tomonlar ikki tomonlama hamkorlikni, shuningdek, iqtisodiy va savdo sohalarida hamkorlikni kengaytirishni muhokama qilganlar. Reuters xabariga ko‘ra, Qozog‘iston joriy yil boshida Tramp tomonidan AQSHga eksport qilinadigan mahsulotlarga 25 foizlik boj joriy etishiga duch kelgan. Iyul oyida To‘qayev Trampga xat yozib, savdo masalalari bo‘yicha konstruktiv muloqotga tayyorligini bildirgandi.
«Bu yerda [suhbatda] muhokama katta ehtimol bilan savdo tariflariga taalluqli bo‘lgan. Jahon iqtisodiyotida asosiy mavzuga aylangan nodir yer metallari. Neft va gaz loyihalarini kengaytirish. Va Qozog‘iston iqtisodiyotiga investitsiyalar, jumladan, real loyihalar kiritish. Amerika rahbariga iqtisodiyot, o‘z mamlakati va uning hamkor davlatiga foydali bo‘ladigan maxsus loyihalar haqida suhbatlar yoqadi», — deb ta’kidlaydi qozog‘istonlik siyosatshunos Gaziz Abishev.
To‘qayev va Tramp xalqaro vaziyatga oid dolzarb masalalarni ham muhokama qildi, deya xabar beradi Oqo‘rda. Ukrainadagi vaziyat kun tartibida bo‘lishi mumkin edi. Yaqinda Majilis (Qozog‘iston parlamenti quyi palatasi) deputati, parlamentning xalqaro ishlar, mudofaa va xavfsizlik bo‘yicha qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Aydos Sarim Qozog‘istonni Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi muzokaralar maydonchasi sifatida taklif qildi.
Bu kabi takliflar avval ham bildirilgan edi, biroq bu qaysidir ma’noda davlat rahbarining safariga to‘g‘ri keldi. Undan ko‘zlangan asosiy maqsad Qozog‘iston prezidentining BMT Bosh Assambleyasining 80 yillik yubiley sessiyasidagi nutqi. Sessiya doirasida To‘qayev Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy bilan uchrashib, Moskva va Kiyev o‘rtasidagi mojaroni muhokama qilgan.
Zelenskiy vaziyat bo‘yicha «o‘z nuqtayi nazarini bayon qildi», To‘qayev esa «bu o‘ta og‘ir vaziyatda» yechim topish uchun diplomatik sa’y-harakatlarni davom ettirishga chaqirdi, deb xabar beradi Oqo‘rda.
Zelenskiy uchrashuvni tavsiflar ekan, o‘zining Telegram-kanalida tomonlar «Ukraina, AQSH, Yevropa va dunyodagi boshqa sheriklarning mojaroga barham berish bo‘yicha sa’y-harakatlari» va Qozog‘iston kompaniyalarining o‘z mamlakatini rekonstruksiya qilishdagi ehtimoliy ishtirokini muhokama qilganini yozdi.
-
13 oktyabr13.10FotoO‘zbekiston mushuklari xalqaro darajaga chiqdiToshkentda WCF Cat Show 2025 mushuklar ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi
-
02 oktyabr02.10«Qo‘rquv bo‘lmadi — mavhumlik yurakni g‘ashlardi»Svyatoslav Kaverin bugungi Afg‘oniston haqida nimalarni bilmasligimiz va bilishimiz kerak bo‘lgan narsalar haqida
-
30 sentyabr30.09Cho‘kib borayotgan dengizNima uchun To‘qayev sayyoradagi eng katta yopiq suv havzasi taqdiri haqida qayg‘urmoqda?
-
26 sentyabr26.09FotoBozorga keng nazarAnzor Buxarskiy bilan Farg‘ona vodiysi bo‘ylab fototur
-
22 sentyabr22.09Notinch qalb va qo‘rs yuraklarTurkmanlar ajdodlari va rus knyazlari kimga qarshi ittifoq tuzganlari haqida
-
17 sentyabr17.09Xatarli hamkorlikNima uchun xitoyliklar bilan munosabat qilish qiyin, garchi dastlab osondek tuyulgan bo‘lsada? Mavzu shu haqda