Irina Popova . ITSM matbuot xizmati fotosurati
Rossiya Fanlar akademiyasi Sharq qo‘lyozmalari instituti direktori Irina Popova O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi (ITSM) haqida fikrlari bilan o‘rtoqlashdi.
— Siz Islom sivilizatsiyasi markazidagi ko‘rgazmalarni rivojlantirishda faol ishtirok etyapsiz. Natijalar haqida qanday fikrdasiz?
— Bir so‘z bilan aytganda, ajoyib. Bu ko‘plab odamlar — mutaxassislar, muzey xodimlari, tadqiqotchilar va rassomlar ulkan mehnatining natijasidir. Bu yerda hamkorlikdagi ishlar uyg‘unlashgan va rostdan ham insonni hayratga soladi. Bir tomondan, biz Islom sivilizatsiyasi markazini ulkan mehnat mahsuli sifatida ko‘rsak, ikkinchi tomondan, uning yondashuvi chinakam keng qamrovli: O‘zbekiston tarixi o‘zining kelib chiqishidan to eng yuksak cho‘qqilarigacha taqdim etilgan. Qolaversa, loyihada katta milliy va vatanparvarlik g‘oyasi o‘zida mujassamlashgan – bu yerda istiqomat qilayotgan xalqning buyukligini yana bir bor tasdiqlaydi. Bu markazga kelgan har bir kishida g‘urur tuyg‘usini uyg‘otadi.
Shuni ham ta’kidlashni istardimki, ko‘rgazma turli yoshdagi va ko‘nikma darajalari uchun mo‘ljallangan. Bu yerda mutaxassislar, qiziquvchilar va bolalar uchun ko‘rish va o‘rganish uchun juda ko‘p narsa bor. Davrni tom ma’noda «o‘z ko‘zing bilan ko‘rish» imkonini beruvchi interaktiv zonalar mavjud. Bu to‘g‘ri yondashuv: bu yerda inson o‘zini dunyoning bir qismi sifatida his qiladi. Davlat prezident ko‘magida ilm-fanning gumanitar tarkibiy qismi: til, tarix va diniy madaniyatni o‘rganishni jonlantirishi va qo‘llab-quvvatlashi juda muhim. Shunday sharoitda yangi avlod voyaga yetmoqda. Ba’zi mamlakatlar, afsuski, yoshlarini yo‘qotdilar — abadiy bo‘lmasa, ancha uzoq vaqtga. Gumanitar fanlarga e’tibor berilmasa, kelajak ham bo‘lmaydi. Shu ma’noda Markaz shunchaki muzey emas, balki kelajakka sarmoyadir: o‘tmishni o‘rganib, kelajakni yaratamiz.
— Darvoqe, O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev yaqinda Bosh Assambleyada nutq so‘zlab, islom dinining insonparvarlik mohiyatini alohida ta’kidlagan edi. Bu haqda qanday fikrdasiz?
— Bu juda to‘g‘ri fikr. Butun dunyoda islomga munosabat turlicha, uning insonparvarlik mohiyatini — sevgi, do‘stlik va mehr-shafqatga da’vat etishini yoritish yanada muhimdir. Islomning bu jihatini tushunish uning jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasini xolis baholash zarur. Bunday muhtasham markazning tashkil etilishi, aynan shunday g‘oyani yetkazishga yordam beradi.
— Kolleksiyalar haqida. Gastronomiyada «Mishlenning uch yulduzli» restorani kabi, «aynan tashrif buyurishga arziydigan» artefaktlar bormi?
— Umuman olganda, har qanday muzey predmeti o‘ziga xosdir. Bu yerda original eksponatlar taqdim etilgan; men kolleksiyaning necha foizi replika ekanligini so‘radim — taxminan 10% va bu yaxshi nisbat. Shaxsan meni So‘g‘d tumorlari va Buyuk Ipak yo‘li sivilizatsiyasi bilan bog‘liq barcha narsalar alohida qiziqtirdi. So‘g‘diylar yo‘llar bo‘ylab asosiy vositachilar bo‘lgan. Bu rishtalar juda aniq tasvirlangan: qadimgi koloniyalardan qog‘oz va ipakchilikgacha. Bu mening kasbiy qiziqishlarimga yaqin — men bu davrni, ya’ni o‘rta asrlar Xitoyini o‘rganaman va bu yerda biz shimoliy va janubiy yo‘nalishlar qanday rivojlanganini, so‘g‘dlar o‘ynagan rolini aniq ko‘ramiz. Qisman xitoy manbalaridan ma’lum bo‘lgan Choch (Toshkent) tarixi ham ko‘rsatilgan. Bunday shaharlar uchun xalqaro ilmiy e’tirof muhim ahamiyatga ega va Markaz buni kuchaytirmoqda. Xitoydan birinchi maxsus elchixonalar jo‘natilgan «samoviy otlar» bo‘limi ham juda qiziq: ko‘rgazmali va mazmunan ta’sirchan. Shuningdek, men «renessanslar» va zamonaviylik — ulug‘vor tarixning bugungi kundagi aksiga yaqindan nazar tashlamoqchiman.
— Qo‘lyozmalar-chi? Jumladan, Qur’onning noyob nusxalari bormi?
— Har bir qo‘lyozma o‘ziga xosdir: matn bir xil, lekin qo‘lyozma, dizayn va jild har bir nusxaga o‘ziga xosdir. Ammo faksimilatsiya ham ajoyib amaliyotdir. Usmon tomonidan yaratilgan noyob Qur’onning faksimil nashri sahifalari I. Yu. Krachkovskiy ziyrakligi sabab, qanday qilib Leningraddagi Sharqshunoslik institutiga kelib qolgani bir misol. So‘nggi yillarda bu yerda, shaxsiy to‘plamlarda yana bir nechta sahifalar topildi. Hozirda bizga ma’lum sahifalarning to‘liq korpusi nashr etilgan, ammo qayerdadir bu kabi topilmalar uchrashi ehtimoldan holi emas.
— Markaz ko‘rgazma uchun respublika tashqarisidagi kolleksiyalardan noyob qo‘lyozmalar asl nusxalarini olishi mumkinmi?
— Doimiy asosda —yo‘q: Sharq qo‘lyozmalari instituti kabi muassasalar milliy boyliklarni asrab-avaylaydi. Biroq, barcha saqlash shartlari va huquqiy tartib-tamoyillar bajarilgan taqdirda, vaqtinchalik ko‘rgazmalar uyushtirish mumkin.
ℹ️ Islom sivilizatsiyasi markazi Xasti-Imom majmuasi yonida qurilmoqda. Inshoot qadimgi me’moriy obidalar shaklida bunyod etilmoqda. Majmuaning to‘rt tomonida balandligi 34 metrli peshtoqlar, o‘rtada 65 metrli gumbaz qurilgan. Markazning eng asosiy qismida Qur’oni karim zali bunyod etilmoqda. Bu yerda 460 o‘rinli anjumanlar zali ham qurib bitkazildi. ITSM O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi va dunyoning ixtisoslashtirilgan ilmiy-ta’lim markazlari bilan hamkorlikda ajdodlar merosini o‘rganish, idrok etish borasida ma’rifiy maskanga aylanishi ko‘zda tutilgan.
