sputnik.tj sayti fotosurati
Dunyodagi eng baland to‘g‘onga ega bo‘lgan Tojikistondagi Rog‘un GESi qurilishi loyihasi suv bosishi zonasidan taxminan 60 000 kishini ko‘chirishni o‘z ichiga oladi. Mutaxassislar hukumatning rejasini noto‘g‘ri va qayta ko‘rib chiqishga muhtoj deb atashdi. Bu haqda bir nechta nodavlat tashkilotlar va ekologik guruhlarni o‘z ichiga olgan xalqaro Rogun Alert koalitsiyasi hisobotida so‘z yuritilgan.
Koalitsiya a’zolaridan biri – «Chegara bilmas daryolar» jamoat fondining saytida joylashtirilgan ma’lumotlarga ko‘ra, Rog‘un suv ombori yaqinidagi aholini ko‘chirish dasturi zamonaviy gidroenergetikadagi eng yirik loyihalardan biridir.
«Chegara bilmas daryolar» rahbari Aleksandr Kolotovning so‘zlariga ko‘ra, ko‘chirilishi kerak bo‘lgan odamlar sonini minimallashtirish o‘rniga, GES quruvchilari ularning sonini maksimal darajada oshirishga qaror qilishdi. To‘g‘on balandligi pastroq bo‘lgan muqobil loyihalar 32 000 dan ortiq odamning uylarini saqlab qolishi mumkin bo‘lsa-da, bunday g‘oyalar rad etildi, deb qo‘shimcha qildi ekspert.
Suv ombori yaqinidagi hududlar aholisi ko‘chirilishi rejalashtirilgan joylar ham xavotir uyg‘otadi. Bu, ayniqsa, suv, haydaladigan yerlar va yaylovlar yetishmaydigan joylar. Bundan tashqari, yangi joylardagi infratuzilma odamlarning kelishiga tayyor emas, bu ularning hayot sifatining keskin yomonlashishiga olib keladi va ularni mehnat migratsiyasi orqali ish izlashga majbur qiladi.
Hisobot mualliflari shuningdek, kompensatsiya hisoblash metodologiyasini ham tanqid qilishdi, chunki ajratilgan mablag‘lar suv toshqini zonasidan ko‘chirilgan barcha oilalar uchun uy qurish uchun yetarli emas. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bunday yondashuv aholini o‘z uylarini qurishga va yuqori sifatli qurilish materiallarini sotib olish uchun qarzga botishga majbur qiladi.
Ko‘chirish dasturining budjeti ham savollar tug‘diradi. Muammoni o‘rgangan mutaxassislar turli hujjatlar 287 million dollardan 380 million dollargacha bo‘lgan turli xil taxminlarni taqdim etishini aniqladilar. Bundan tashqari, aniq xarajatlar bo‘yicha tushuntirishlar berilmagan, bu esa moliyalashtirish shaffofligiga putur yetkazadi.
Ko‘chirish muddati ham tanqid ostiga olindi. Masalan, 2018 yili gidroelektrostansiya qurilishi loyihasi boshlanganidan beri suv bosgan hududdan 8000 dan kam odam ko‘chib ketgan bo‘lsa-da, rasmiylar keyingi yetti yil ichida (2032 yilgacha) 40 000 dan 52 000 gacha odamni boshqa joyga ko‘chirishni rejalashtirmoqda. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bu mutlaqo real bo‘lmagan va xavfli reja.
Elektr stansiyasi qurilishida ishtirok etayotgan obro‘li jamg‘armalar va banklar loyihaning mahalliy aholi uchun foyda keltirishi va xavf tug‘dirmasligini ta’minlashi kerakligini ta’kidlagan. Bunday yondashuvsiz, ushbu ulkan inshootning qurilishi o‘n minglab odamlarga jiddiy zarar yetkazadi, bu ham xalqaro normalarni, ham Tojikiston qonunlarini buzadi.
ℹ️ Rogunskaya GES — Tojikistonning eng yirik energetika loyihasidir. Qurilishning barcha bosqichlarini 2031 yil oxiriga qadar yakunlash rejalashtirilgan.
Obyekt ikkita 600 MVt quvvatga ega blokdan iborat. Rog‘un GESi qurilishi yakunlangandan so‘ng, uning o‘rnatilgan quvvati 3600 MVt va yillik elektr energiyasi ishlab chiqarishi 13 dan 17 milliard kVt/soatgacha bo‘lgan Markaziy Osiyodagi eng yirik gidroelektrostansiyaga aylanishi kutilmoqda.
