Ob daryosi. «Bez vodi» kanali fotosurati
Rossiya Fanlar akademiyasi (RFA) Sibirning Ob daryosidan suvning bir qismini Markaziy Osiyoga, xususan, O‘zbekistonga yo‘naltirish loyihasini amalga oshirilishini o‘rganadi. Bu haqda RBKga tayanib, Forbes xabar berdi.
Ushbu loyiha Sovet davridagi Sibir daryolari suvlarini yo‘naltirish loyihasining zamonaviy ekvivalenti bo‘lib, u 1970 yillari Markaziy Osiyoning qurg‘oqchil hududlariga suv yetkazib berish uchun ochiq kanallar qurilishini ko‘zda tutgan edi. Yangi versiyada yopiq suv ta’minoti tizimini yaratish ko‘zda tutilgan bo‘lib, bu olimlarning fikriga ko‘ra, suv yo‘qotilishini minimallashtiradi va atrof-muhitga ta’sirni kamaytiradi.
Loyihani ishlab chiqish to‘g‘risidagi qaror oktyabr oyida bo‘lib o‘tgan RFA Yer fanlari bo‘limining «Quruqlik suv resurslari» ilmiy kengashi yig‘ilishida qabul qilindi. Yig‘ilishda Rossiya suv sektoridagi strategik rejalashtirish masalalari, jumladan, «keng ko‘lamli havzalararo va transchegaraviy daryo oqimlari yo‘nalishining potensiali va oqibatlari, jumladan, iqlim ta’siri va ishtirokchi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta’siri» ko‘rib chiqildi.
Rossiya Fanlar akademiyasi Suv muammolari instituti ilmiy direktori Viktor Danilov-Danilyanning so‘zlariga ko‘ra, olimlar Fan va oliy ta’lim vazirligiga ushbu sohadagi tadqiqotlarni moliyalashtirishni davlat rejasiga kiritishni taklif qilishmoqchi.
Yig‘ilishda ikkita ustuvor g‘oya muhokama qilindi: Ob daryosi suvlarining bir qismini O‘zbekiston va Qozog‘iston chegarasidagi Orol dengizi mintaqasiga qayta taqsimlash va Pechora va Shimoliy Dvina daryolarini Azov mintaqasida tugaydigan Volga havzasiga yo‘naltirish. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, bu yondashuv nafaqat Rossiya ichida, balki Markaziy Osiyoda ham suv balansini optimallashtiradi.
«Poliplastik» direktorlar kengashi raisi Leo Gorilovskiy taxminan 2100 km uzunlikdagi yetti liniyadan iborat yopiq bosimli quvur liniyasini qurishni taklif qildi. Uning hisob-kitoblariga ko‘ra, tizim birinchi bosqichda yiliga 5,5 milliard kubometr suv yetkazib bera oladi, agar kerak bo‘lsa, uch-to‘rt baravar ko‘proq suv yetkazib bera oladi. Kompaniya matbuot xizmati «Poliplastik» Sibir daryolari oqimini o‘zgartirish bilan bog‘liq biron bir loyihada ishtirok etmasligini yoki tashabbuskori emasligini va taqdim etilgan materiallar faqat ilmiy va ekspert maqsadlari uchun mo‘ljallanganligini ma’lum qildi.
Yig‘ilishda so‘zga chiqqan akademik Robert Nigmatulin Markaziy Osiyoda suv va elektr energiyasining tobora ortib borayotgan tanqisligiga e’tibor qaratdi. Uning ta’kidlashicha, suv tanqisligi allaqachon cho‘llanishga, hosildorlik pasayishiga va ijtimoiy-iqtisodiy xavflarga olib kelmoqda. Uning ta’kidlashicha, Ob daryosi oqimining faqat bir qismini — umumiy hajmi 3000 kub kilometrdan yiliga 20 dan 70 kub kilometrgacha — ishlatish mintaqa muammosini qisman hal qilishi va bir vaqtning o‘zida «Arktikaga issiqlik yukini kamaytirishi» mumkin.
«IES Injiniring i Konsalting» kompaniyasi loyiha menejeri Dmitriy Sozonovning fikricha, suv quvurlari tizimiga investitsiyalar kamida 100 milliard dollarga baholanadi va asosiy inshootlarni qurish uchun kamida o‘n yil vaqt ketadi. U shunga o‘xshash keng ko‘lamli infratuzilma tizimlariga misol sifatida Liviyadagi Buyuk sun’iy daryo va Kaliforniya akvedukini keltirdi.
ℹ️ Ilgari, 1970 va 1980 yillari SSSR Suv xo‘jaligi vazirligi G‘arbiy Sibir daryolari — Ob, Irtish, Tobol va Ishimdan suvni Orol dengiziga yo‘naltirish imkoniyatini ko‘rib chiqqan edi. Loyiha taxminan yigirma yil davomida ishlab chiqilgan, ammo 1986 yili KPSS Markaziy Qo‘mitasining Siyosiy byurosi bu ishni to‘xtatishga qaror qilgandi.
